VVD Woerden deelde afgelopen weekend condooms uit met de tekst ‘voel de liberaal in je’. Volgens Florian Bos, de bedenker ...]]> Voor liberalen is de vrijheid het hoogste goed. Het enthousiasme van de VVD en D66 voor de sleepwet zijn daarom onbegrijpelijk. De kans is groot dat de wet ons niet veiliger maakt, terwijl we zeker weten dat met de wet onze vrijheid wordt ingeperkt. Daarom hier een oproep aan alle liberalen die hun principes nog niet hebben verkwanseld: Stem “TEGEN” de sleepwet op 21 maart.

VVD Woerden deelde afgelopen weekend condooms uit met de tekst ‘voel de liberaal in je’. Volgens Florian Bos, de bedenker van de actie, omdat veiligheid voor de VVD een belangrijk onderwerp is. Bos vergeet daarbij: anticonceptie gaat in de eerste plaats over zelfbeschikking, de vrijheid om je leven naar eigen inzicht in te richten. In Woerden gebeurt in het klein wat er in het bredere maatschappelijke debat rondom de sleepwet gebeurt: een bijna dwangmatige focus op het middel, veiligheid, terwijl het uiteindelijke doel uit het oog wordt verloren: vrijheid.

Het VVD-programma heeft een wat simplistisch perspectief op veiligheid: “van veiligheid heb je nooit genoeg”. Maar is dat wel zo? Kunnen onze kinderen nog wel tegen een stootje als we ze opvoeden in een steriele omgeving waarin veiligheid voorop staat? Hoe kunnen ze leren van hun fouten —en verantwoordelijkheid leren nemen— als er geen ruimte meer is om fouten te maken? De VVD dreigt uit het oog te verliezen dat veiligheid altijd in dienste staat van iets anders. In het geval van de VVD zouden dat liberale waarden moeten zijn als vrijheid, rechtvaardigheid en gelijkwaardigheid. Elk mens moet de ruimte krijgen en de bescherming genieten om, binnen de wet, het leven naar eigen inzicht in te richten. Veiligheid kan dus nooit een doel op zich zijn.

Dat is met privacy niet anders. De discussie over de sleepwet wordt vaak gevoerd alsof het gaat om het vinden van een goede balans tussen veiligheid en privacy. Dat is een valse voorstelling van zaken. Een groot deel van deze wet gaat over de toegang tot data en informatietechnologie. Daar liggen privacy en veiligheid in elkaars verlengde. Het vertrouwen in de veiligheid van onze infrastructuur is namelijk vooral gebaseerd op de vraag of data niet in verkeerde handen kan vallen. Simpeler gezegd: zonder privacywaarborgen kunnen we niet internetbankieren. Wanneer we de schijntegenstelling tussen privacy en veiligheid opheffen zien we dat er elementen in de nieuwe wet zitten waar we helemaal niet veiliger van worden.

De geheime diensten willen bijvoorbeeld op belangrijke internetknooppunten aftapmogelijkheden creëren. Maar hoe weten we zeker dat de diensten de enigen zijn die daar gebruik van maken? Als je op grote schaal data verzamelt, dan moet je er ook rekening mee houden dat je die op grote schaal kunt verliezen. Met de nieuwe wet in de hand mogen de diensten ook gebruik maken van zero-days om op apparaten in te breken. Zero-days zijn beveiligingsproblemen in software die nog niet bekend zijn bij de techbedrijven die de software maken. Hierdoor hebben die nog geen kans gehad om de beveiligingsproblemen op te lossen. Terwijl onze diensten een zero-day gebruiken om bij hun doelwit in te breken, hebben criminelen en andere geheime diensten vrij spel om dezelfde zero-day te gebruiken om gegevens te stelen van nietsvermoedende burgers en bedrijven.

Dit is geen hypothetisch scenario. De Amerikaanse geheime dienst bezat een zero-day waarmee je makkelijk in Microsoft-computers kon inbreken. Er werd ingebroken bij de dienst en daarmee kwam de zero-day op straat te liggen. Criminelen hadden daarmee opeens een makkelijke manier om hun malware te verspreiden. Er zijn sindsdien honderdduizenden computers besmet via dit beveiligingsprobleem. Alleen in de haven van Rotterdam wordt de schade al geraamd op honderden miljoenen euros. Dat had voorkomen kunnen worden als de Amerikanen het probleem netjes bij Microsoft gemeld hadden. Na een recent rapport van onze toezichthouder waarin de Nederlandse werkwijze rondom zero-days “onzorgvuldig” wordt genoemd is er eindelijk wat politieke aandacht voor dit onderwerp. De wet moet op dit punt snel worden verbeterd: onbekende kwetsbaarheden moeten altijd worden gemeld.

Als liberale partij beschouwt de VVD “de individuele vrijheid, zowel in geestelijk opzicht als in materiaal opzicht, als het hoogste goed. [..] De overheid is dienstbaar aan de burgers en aan hun vrijheden. Doorgeschoten bureaucratie en bemoeizucht zijn een niet te onderschatten bedreiging voor de vrijheid van mensen.” Ook het sociaal-liberale D66 ziet vrijheid als één van de fundamentele waarden van onze samenleving en de staatsmacht als een middel om de individuele vrijheid binnen onze rechtsstaat en democratie te waarborgen. Deze nieuwe wet geeft de geheime diensten nieuwe bevoegdheden die ons als individuen en als samenleving kwetsbaar maken. Van de bevoegdheid om op grote schaal en stelselmatig de gegevens van burgers te verzamelen, tot het bewust achterhouden van kennis over beveiligingsproblemen. Juist een liberaal moet zich dan toch afvragen of de overheid met deze wet nog dienstbaar is aan de burger of dat zij onze individuele vrijheid verkwanselt?

Waar zijn de liberale hoeders van onze vrijheid? Die laten zich niet op een dwaalspoor zetten en stemmen aanstaande woensdag tegen de sleepwet.

Radar legt in het fragment hieronder uit hoe de sleepnetbevoegdheid ongeveer gaat werken. Harm Brouwer, voorzitter van de commissie die toezicht houdt op de geheime diensten geeft aan dat deze wet niet volmaakt is: een aantal van de definities en criteria die van belang zijn voor een zorgvuldige uitvoering van de wet, zijn niet in de wet zelf opgenomen. Wij geven aan dat de wet glashelder ...]]> AVROTROS Radar maakte een item over de sleepwet. We zetten de belangrijkste fragmenten voor je op een rij.

1. Het sleepnet

Radar legt in het fragment hieronder uit hoe de sleepnetbevoegdheid ongeveer gaat werken. Harm Brouwer, voorzitter van de commissie die toezicht houdt op de geheime diensten geeft aan dat deze wet niet volmaakt is: een aantal van de definities en criteria die van belang zijn voor een zorgvuldige uitvoering van de wet, zijn niet in de wet zelf opgenomen. Wij geven aan dat de wet glashelder is: er mag op een grote schaal en stelselmatig grote hoeveelheden gegevens binnengehaald en geanalyseerd worden en dat is een probleem.

2. Hoe werkt de controle op de inzet van het sleepnet?

Professor Nico van Eijk legt uit dat het optuigen van een toetsingcommissie vooraf een verplichting is: Nederland is namelijk al eens door de Europese rechter veroordeeld op dit punt. Wij vinden het belangrijk dat de diensten zo transparant mogelijk zijn en hopen dat de toetsingscommissie gaat rapporteren over wat ze precies doet.

3. Onvoldoende waarborgen tegen: “Alles mag”

Volgens Van Eijk had artikel 48 (de sleepnetbevoegdheid) ook omschreven kunnen worden als “alles mag”, maar is er tegelijkertijd wel een toezegging over dat het niet zo breed ingezet zal worden. Het is de vraag of die toezegging stand houdt bij een volgend kabinet. Wij zijn ervan overtuigd dat een geheime dienst die haar werk goed doet ervoor zorgt dat ze de wettelijke ruimte zo maximaal mogelijk gebruiken. Als we dus een wet creëren met een bijna onbegrensde hoeveelheid ruimte, dan kunnen we niet anders verwachten dan dat de geheime diensten die ruimte innemen.

4. Metadata zijn gedragsgegevens

Wij noemen metadata altijd “gedragsgegevens”: ze zeggen namelijk verschrikkelijk veel over wie en waar je bent en wat je doet. Op basis van de metadata van maar één week kon een journalist heel goed zien hoe het leven van onze Ton Siedsma er een paar jaar geleden uitzag. Op het moment dat iemand telefoneert met een abortuskliniek, hoef je niet de inhoud van het gesprek te weten om te kunnen bedenken wat er aan de hand zou kunnen zijn.

5. Uitwisselen van gegevens met andere landen

Van Eijk had het beter gevonden als het uitwisselen van gegevens met geheime diensten uit andere landen onafhankelijk getoetst zou worden. Dat is nu niet het geval. Wij vinden het absurd dat er gegevens uitgewisseld kunnen worden met andere landen zonder dat onze dienst er eerst naar heeft gekeken. Hoe kun je zeker weten dat je de belangen van Nederland niet schaadt als je niet weet welke informatie je weggeeft?

Op 21 maart mogen we naar de stembus om onze mening te geven over de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, oftewel de sleepwet. Die wet is vorig jaar aangenomen, ondanks brede maatschappelijke kritiek van onder meer journalisten, advocaten, de Autoriteit Persoonsgegevens, de Raad van State en diverse mensenrechtenorganisaties.

Onze regering miskent het gevaar van het geven van verregaande bevoegdheden aan de geheime diensten. Die bevoegdheden zijn een noodgreep bedoeld om onze vrijheden ...]]> In Het Parool gaven we 5 redenen om tegen de sleepwet te stemmen.

Op 21 maart mogen we naar de stembus om onze mening te geven over de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, oftewel de sleepwet. Die wet is vorig jaar aangenomen, ondanks brede maatschappelijke kritiek van onder meer journalisten, advocaten, de Autoriteit Persoonsgegevens, de Raad van State en diverse mensenrechtenorganisaties.

Noodgreep

Onze regering miskent het gevaar van het geven van verregaande bevoegdheden aan de geheime diensten. Die bevoegdheden zijn een noodgreep bedoeld om onze vrijheden te waarborgen, maar ze bereiken juist het tegenovergestelde: verregaande controle leidt tot mensen die constant op hun hoede zijn. Hoe kunnen we een goede maatschappelijke discussie voeren als steeds meer mensen steeds minder durven te zeggen, te schrijven of online op te zoeken? We krijgen onze vrijheid er niet mee terug maar het verlies is gigantisch: een uitgeholde democratie vol bange mensen.

Kritisch

We mogen blij zijn dat er in Nederland een wet is waarin het werk van de diensten wordt omschreven. In andere landen is dat vaak anders. Een democratie moet zo open mogelijk zijn en dat is bij de geheime diensten per definitie niet het geval. Dat de diensten voornamelijk in het geheim opereren is noodzakelijk. Maar het is wel een noodzakelijk kwaad. We moeten daarom de diensten zo kritisch mogelijk blijven bekijken en goed vastleggen wat ze wel en niet mogen. De nieuwe wet voor de geheime diensten blijkt dan gewoon niet goed genoeg. Er zijn vijf punten die écht beter moeten.

Er zijn vijf punten die écht beter moeten

Ten eerste moet dat sleepnet uit de wet. Niemand weet zeker of het wel gaat werken en de noodzakelijkheid is nog nooit aangetoond. Onschuldige burgers moeten ervan uit kunnen gaan dat ze niet in het vizier zijn van de geheime diensten.

Daarnaast is het absurd dat de diensten gegevens mogen uitwisselen met andere landen zonder dat ze daarbij weten wat er uitgewisseld wordt. Hoe kun je zeker weten dat je Nederlandse belangen niet schaadt als je niet weet wat je hebt weggegeven?

Een derde probleem is dat met deze nieuwe wet de diensten via meewerkende organisaties direct toegang kunnen krijgen tot grote hoeveelheden persoonsgegevens. Zonder toestemming van de minister en zonder goede waarborgen.

Verder is het onverstandig dat de diensten gebruik mogen maken van “zero-days”, onbekende kwetsbaarheden in software. Als een dienst een kwetsbaarheid in je telefoon ontdekt, dan horen ze die te melden bij de maker van die telefoon. De diensten zijn namelijk nooit de enigen die gebruik kunnen maken van zo’n kwetsbaarheid. Criminelen kunnen dat ook. Dat hebben we gezien toen bij de Amerikaanse dienst een kwetsbaarheid lekte die de basis vormde voor de ‘ransomware’ die in de Rotterdamse haven voor honderden miljoenen aan schade heeft veroorzaakt.

Tot slot moet het toezicht beter. De besluiten van de toezichthouder, de CTIVD, moeten bindend worden. Als de diensten zich niet aan de regels blijken te houden, dan moet de CTIVD ze meteen kunnen stoppen. Dat kan nu niet.

Afspraken horen thuis in een wet

De coalitie beweert dat we ons geen zorgen meer hoeven te maken over de wet omdat er een afspraak over één van deze vijf punten in het regeerakkoord staat. Afspraken horen thuis in een wet en niet in een regeerakkoord. Want hoe weten we zeker dat over een paar jaar een kabinet-Klaver, -Wilders, -Asscher of Baudet hetzelfde perspectief heeft op hoe deze wet mag worden ingevuld?

Het referendum is een kans om aan de regering duidelijk te maken dat de problemen in de wet gerepareerd moeten worden. Stem daarom op 21 maart tegen de sleepwet, want Nederland verdient een betere wet.

Deze opinie verscheen eerder in Het Parool.

We worden allemaal steeds banger. De beelden van aanslagen in de media hebben een effect op onze dagelijkse beslissingen. Ik heb een vriend die zenuwachtig is als hij met de trein langs Schiphol moet. Een andere vriend verbaasde me door te vertellen dat hij bij de Gay Pride toch maar thuis was gebleven. En meerdere mensen zeiden dat ze de straat waren overgestoken ...]]> De sleepwet waar we op 21 maart over mogen stemmen, is contraproductief. Het ondermijnt namelijk het onderlinge vertrouwen waarop een samenleving is gebaseerd.

We worden allemaal steeds banger. De beelden van aanslagen in de media hebben een effect op onze dagelijkse beslissingen. Ik heb een vriend die zenuwachtig is als hij met de trein langs Schiphol moet. Een andere vriend verbaasde me door te vertellen dat hij bij de Gay Pride toch maar thuis was gebleven. En meerdere mensen zeiden dat ze de straat waren overgestoken om uit de buurt te blijven van een zenuwachtig ogende man met een Arabisch uiterlijk en een rugzak. Volgens een recent onderzoek van het CBS is meer dan 25 procent van de Nederlanders weleens bang slachtoffer te worden van een aanslag in Nederland.

De laatste jaren is in West-Europa een aantal angstaanjagende aanslagen gepleegd. We weten rationeel dat de kans om bij zo’n aanslag om te komen miniem is: duizend keer kleiner dan sterven bij een verkeersongeval. Maar dat voelt niet zo. De schijnbare willekeur en bekende locaties zoals London Bridge geven ons het gevoel dat wij net zo goed zelf slachtoffer hadden kunnen zijn.

Het is begrijpelijk dat politici na een aanslag ferme taal spreken. De legitimiteit van de overheid, die burgers veilig moet houden, is immers in het geding. „Genoeg is genoeg”, zei Theresa May na de derde aanslag binnen een paar maanden. Internetbedrijven mogen volgens haar geen vrijplaats meer zijn voor extremistische content, de politie moet meer bevoegdheden krijgen en de straffen voor terrorisme moeten omhoog. Ook in Nederland is terrorisme de reden om wetgeving die meer surveillance mogelijk maakt met grote haast aan te nemen. Met het sleepnet kunnen de diensten binnenkort grote groepen onschuldige burgers aftappen.

Zulke maatregelen en de gebruikelijke oproep om waakzaam te zijn, lijken vooral symptoombestrijding. Iedereen snapt dat het onmogelijk is om iemand die met een auto op mensen in wil rijden altijd op tijd te stoppen. Maar paradoxaal genoeg eisen de maatregelen an sich in combinatie met onze verhoogde alertheid wel hun eigen slachtoffers: onschuldige burgers worden vals beschuldigd en we beperken onze eigen vrijheden.

Voorbeelden genoeg. Hipsters van een Zweedse baardenclub werden aangesproken door de politie omdat ze toevallig – net als IS – een zwarte vlag hadden. Vermeende explosieven in het huis van een vermeende terreurverdachte bleken shoarmakruiden.

Moslims, of beter: mensen die eruit zien alsof ze uit het Midden-Oosten komen, worden disproportioneel vaker verdacht. Ahmed Mohamed, een veertienjarige Amerikaanse scholier, nam trots een zelfgemaakte klok mee naar school, maar werd in handboeien afgevoerd omdat zijn leraar dacht dat het een bom was. Faisal en Nazia Ali werden op de terugweg van hun vakantie in Parijs van de vlucht gehaald omdat ze aan het zweten waren en „Allah” hadden gezegd. Voor elk voorbeeld dat de media haalt zijn er waarschijnlijk talloze die geen aandacht krijgen.

Het nu goedgekeurde massale aftappen zal het aantal valse beschuldigingen slechts doen toenemen. „Datamining is voor het voorkomen van terroristische aanslagen waarschijnlijk een ineffectieve methode”, schreef de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid vorig jaar in het rapport Big data in een vrije en veilige samenleving. „Omdat elke terroristische aanslag uniek is, is het nagenoeg onmogelijk om een goed profiel te maken. In combinatie met een gering aantal aanslagen levert dit te hoge foutpercentages op”, aldus de WRR.

Als je er niet Arabisch uitziet kun je misschien nog volhouden dat het beter is om het zekere voor het onzekere te nemen. Maar de Noorse filosoof Lars Svendsen liet tien jaar geleden in A Philosophy of Fear al zien hoe kortzichtig dat is. Volgens Svendsen leeft Europa in een angstcultuur: we denken dat we vaker aan steeds groter gevaar worden blootgesteld, van epidemieën tot terrorisme. In werkelijkheid zijn zijn we veelal veiliger dan ooit, maar juist daarom kunnen we ons veroorloven zorgen te hebben over gevaren die hoogstwaarschijnlijk nooit reëel zullen worden. Angst als bijproduct van luxe.

Bangst voor angst

De basis van menselijke relaties is dat we elkaar met vertrouwen tegemoet treden. We zijn elke dag voortdurend afhankelijk van elkaar. Van de treinmachinist die ons naar ons werk rijdt tot de kantinemedewerker die onze lunch serveert. Zonder vertrouwen in de ander functioneert de maatschappij niet. Maar onze permanente angst ondermijnt dit vertrouwen. Alle nieuwe beveiligingsmaatregelen hebben wantrouwen als basis. Ze ondermijnen de maatschappij en maken geïsoleerde, bange individuen van ons.

Wantrouwen is bovendien een self-fulfilling prophecy: als we contact vermijden kunnen we ook niet leren dat die ander ongevaarlijk is. Menselijke interacties die vertrouwen nodig hebben behoren dan niet meer tot de mogelijkheden en afwijkend gedrag wordt steeds minder getolereerd. We beperken daarmee onze eigen vrijheid en die van de ander. Gevangen in onze angst zijn we dus nu al het slachtoffer van terrorisme.

Aan het einde van de zestiende eeuw schreef Michel de Montaigne een essay over angst. Op de vlucht voor oorlog en de pest zag de Franse staatsman messcherp wat angst doet. Zoals soldaten die uit angst op de vlucht slaan richting de tegenstander. Dat mensen zichzelf ophangen, verdrinken of naar hun dood springen als gevolg van angst, laat volgens Montaigne zien dat bang zijn soms minder dragelijk is dan de dood. Daarom is hij „het bangst voor de angst zelf”, schrijft hij. Een verstandige les. Als we echt willen dat terrorisme minder slachtoffers eist, moeten we minder investeren in schijnmaatregelen tegen terrorisme en meer investeren in maatregelen tegen de angst voor terrorisme. Stem dus “Nee” op 21 maart.

Dit is een bewerking van een opinie die eerder verscheen in de NRC.