Gisteren zat de directeur van de AIVD, Rob Bertholee, in de uitzending van De Wereld Draait Door om te praten over de sleepwet in aanloop van het referendum hierover op 21 maart. Bertholee ging in gesprek om vermeende misverstanden te corrigeren. Maar wat was het resultaat? Nieuwe misverstanden werden in het leven geroepen. Die zetten we even recht.

Matthijs van Nieuwkerk rolde de rode loper kritiekloos uit voor Bertholee’s charmeoffensief. Zijn tafelgast Hanneke Groenteman was een stuk nuchterder en gaf gelukkig nog wat kritisch tegengeluid. Een gast die kanttekeningen kon plaatsen bij de nieuwe wet ontbrak helaas en werd nu toebedeeld aan wat losse fragmentjes.

Waarom de term sleepnet geen misverstand is

Tijdens het gesprek tussen Van Nieuwkerk en Bertholee leken beide heren vooral samen op zoek te zijn naar een goede reden om een streep te zetten door het gebruik van de metafoor van een sleepnet. Die goede reden werd echter niet gegeven. Het is zeker waar dat de geheime diensten niet zomaar en willekeurig mogen tappen zoals Bertholee aangaf, maar dat is ook niet de kern van de kritiek die wij en vele anderen met ons de afgelopen jaren hebben geuit.

Waar het om gaat is dat deze nieuwe tapbevoegdheid het toestaat om op grote schaal en stelselmatig gegevens te verzamelen via het internet. Dit heeft het vorige kabinet tijdens de parlementaire behandeling nota bene zelf zwart op wit toegegeven.

We denken dat het helpt als je het beestje bij de naam noemt. We noemen de nieuwe mogelijkheid voor de geheime diensten om op grote schaal en stelselmatig (online) gegevens te verzamelen van grote groepen mensen om daar vervolgens in te zoeken een sleepnet. We doen dit omdat het goed te vergelijken is met deze manier van vissen. Het grote nadeel van deze methode is dat je behalve het doelwit waar je naar vist ook een heleboel bijvangst hebt die niet in het net thuishoort. Die bijvangst bestaat uit de gegevens van onschuldige burgers (mensen die geen doelwit van de diensten zijn) en die kan bovendien, als de binnengehaalde gegevens niet geëvalueerd zijn, uitgewisseld worden met de geheime diensten van andere landen.

Van een misverstand is dan ook geen sprake. Sterker nog, het getoonde fragment uit Nieuwsuur dat uitleg moest geven over de nieuwe wet introduceerde zelf twee misverstanden.

Het gaat om het volgende fragment:

Misverstand 1: “De AIVD en MIVD mogen nu alleen data verzamelen via de ether.”

Dit wordt echt letterlijk in het fragment gezegd. Op basis hiervan zullen kijkers denken dat de geheime diensten nu op geen enkele manier data mogen verzamelen, tenzij dit via de lucht (bijvoorbeeld satelliet) gaat. Met de nieuwe wet zou dit veranderen want dan mogen de geheime diensten ook op de kabel data onderscheppen. Dit is echt een totaal verkeerde weergave van de werkelijkheid.

We hebben het al eerder gezegd: de diensten mogen nu al ruim 15 jaar op de kabel gegevens onderscheppen. Het verschil met de nieuwe wet is dat dit nu alleen gericht op een doelwit (persoon of organisatie) mag en dat dit strak op grote schaal en stelselmatig mag. De diensten kunnen dus nu al op basis van de huidige wet bijvoorbeeld al het dataverkeer dat afkomstig is van een specifiek IP-adres of een groep IP-adressen van een of meerdere doelwitten onderscheppen.

Daarnaast hebben de geheime diensten ook nu al vele andere manieren tot hun beschikking om data te verzamelen. Bijvoorbeeld de hackbevoegdheid, de mogelijkheid om gegevens te vergaren via hacken of deze gewoon op te vragen bij telecomproviders (die hieraan verplicht moeten voldoen) en het via informanten inlichtingen in te winnen.

De bewering dat de geheime diensten alleen data mogen verzamelen via de ether is dus evident onjuist.

Misverstand 2: “De data worden verzameld en geanalyseerd en voor maximaal drie jaar bewaard”

De voice over in het item suggereert iets – dat de verzamelde gegevens maximaal maar drie jaar mogen worden bewaard. Dat is niet zo. Die termijn van drie jaar geldt namelijk alleen voor gegevens die via het sleepnet zijn binnengehaald en nog niet door de diensten op relevantie zijn onderzocht. Dit zijn dus de gegevens met bijvangst. Achten de diensten de gegevens relevant voor hun onderzoek dan mogen ze die gegevens (overigens terecht) bewaren zolang de relevantie nog geldt. Dit kan dus voor vele jaren, zolang het onderzoek nog loopt.

Het is jammer dat Bertholee deze twee misverstanden in het fragment niet zelf direct corrigeerde. Hij had daar alle gelegenheid voor. Het resultaat: twee nieuwe misverstanden zijn in leven geblazen.

Hierbij zijn ze weer rechtgezet.

De wet moet beter

De nieuwe wet kan nog op veel punten verbeterd worden. Hier kan je lezen om welke vijf verbeterpunten het gaat. Vind je het ook belangrijk dat het kabinet de wet verbetert? Stem dan tegen op 21 maart!